თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის კურსდამთავრებული “ფინანსებისა და საბანკო საქმის” განხრით. რამდენიმეწლიანი მუშაობის შემდეგ სწავლა განაგრძო ინგლისის ლანკასტერის ბიზნეს სკოლაში სამაგისტრო პროგრამით: კორპორაციული სტრატეგია, ბრენდის მართვა და მშენებლობა.
მარკეტერის ინტერვიუ LIVE-ის დამფუძნებელ ალექსი ჩიქოვანთან.
როგორ მოხვდით ამ სფეროში?
ჩემი პირველი სამსახური კომერციულ ბანკში საკრედიტო ოფიცერის პოზიცია იყო. თუმცა, ცოტა ხნის შენდეგ მივხვდი, რომ ეს ჩემი საქმე არ არის. შემდეგ სხვადასხვა კომპანიებში, სხვადასხვა პოზიციებზე ვიმუშავე და ბოლოს ქართული ღვინისა და ალკოჰოლური სასმელების კომპანიაში (GWS Ltd) მოვხვდი კომერციული დირექტორის თანამდებობაზე და აი აქედან დაიწყო მარკეტინგთან, გაყიდვებთან და ბრენდინგთან ჩემი ურთიერთობა.
აქვე გავიცანი და დავმეგობრდი საქართველოში ბრენდინგის პიონერ ლევან კობერიძესთან, რომელმაც პირველმა გამაგებინა სიტყვა ბრენდინგი და მისი მნიშვნელობა. ეს იყო ჩემი კარიერის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო პერიოდი, სწორედ მაშინ მოხდა კომპანიაში დიდი წინსვლა და რაც მთავარია, შეიქმნა ბრენდები “ძველი თბილისი” და “თამადა”, რომელიც პირველი თუ არა, ერთ-ერთი პირველი კომერციულად შექმნილი ბრენდები იყო განსხვავებით სხვა ქართული თვითნაბადი ბრედნებისაგან.
კომპანია საერთაშორისო ჯგუფის, Pernod Ricard-ის წევრი იყო, შესაბამისად, მქონდა საშუალება გამევლო ძალიან მაღალი დონის ტრეინინგები ბრენდინგსა და მარკეტინგში, ბრენდინგის მსოფლიოში ცნობილ სპეციალისტ ჟან ნოელ კაპფერერთან. ამან საბოლოოდ შემაყვარა და “მომწამლა” ბრენდიგით. შესაბამისად, როდესაც სწავლის გასაგრძელებლად ინგლისში წავედი, უკვე ზუსტად ვიცოდი რაში გავაკეთებდი სპეციალიზაციას.
თქვენი აზრით, განვითარების რა ეტაპზეა საქართველოში ეს სფერო? რამდენად ვუწყობთ ფეხს მსოფლიოს?
როგორც ყველა ჩვენნაირ ქვეყანაში, სადაც ჯერ კიდევ ბევრი რამ არ არის დალაგებული, ჩვენთანაც არის ეპიზოდური წარმატებები და წარუმატებლობები. არის პროექტები, სადაც ზუსტად ისეთივე მაღალ დონეზე ხორციელდება ბრენდინგის პროცესი, როგორც მსოფლიოს სხვა კომპანიებში და არის პროექტები, რომლებიც ჯერ ახლოსაც ვერ მივა მსოფლიო დონესთან.
საერთოდ, ბრენდინგი არის ხალხზე დაფუძნებული სფერო – People based discipline-ამიტომ მნიშვნელობა არ აქვს კონკრეტული პროფესიონალი სადაურია და რომელ ქვეყანაში ცხოვრობს. თუ ვიღაც არის პროფესიონალი და მარტივად რომ ვთქვათ მაგარია თავის საქმეში, მას შეუძლია ნებისმიერ ქვეყანაში გააკეთოს კარგი პროექტი, სხვა საქმეა რის საშუალებას მისცემენ მას კლიენტები და ქვეყანაში არსებული პოლიტიკურ-ეკონომიკური მდგომარეობა.
ჩვენ გვქონია კარგი და ცუდი პროექტებიც. ეს უმთავრესად დამოკიდებულია იმაზე, თუ, რამდენად აცნობიერებს კლიენტი ბრენდინგის მნიშვნელობასა და საჭიროებას და როგორ ბაზარზე უწევს მას მოღვაწეობა. შესაჯამებლად კი ვიტყვი, რომ სამწუხაროდ საერთო დონე საქართველოში ჯერ დაბალია.
როგორ გაჩნდა LIVE-ის ჩამოყალიბების იდეა?
2008 წელს ვმუშაობდი სარეკლამო კომპანია “სარკე”-ში, რომელიც მაშინ ყველაზე დიდი კომპანია იყო. მე სწორედ ბრენდინგის მიმართულების განსავითარებლად მიმიწვიეს, მაგრამ გარკვეული მიზეზების გამო “სარკე” ცოტა ხნის შემდეგ დაიხურა და დადგა საკითხი, რა უნდა მექნა მომავალში.
საბედნიეროდ, იმ პერიოდში ჩვენი კლიენტი იყო კომპანია “ნატახტარი”, რომლის ახალი მესვეურები – კომპაია “EFES”– კარგად აცნობიერებდნენ ბრენდინგის მნიშვნელობას და შესაბამისად კარგ სააგენტოსთან ურთიერთობის მნიშვნელობასაც. როგორც ჩანს, ჩვენი მუშაობით კმაყოფილები იყვნენ და თანხმობა განაცხადეს ჩვენთან თანამშრომლობის გაგრძელებაზე. შესაბამისად, ჩემი და სარკის ხელმძღვანელობის შეთანხმებით მე დავაფუძნე ბრენდინგის სააგენტო LIVE-ი და გავაგრძელე მუშაობა. ნატახტარი იყო LIVE-ის პირველი კლიენტი და ეს ურთიერთობა დღემდე წარმატებით გრძელდება.
თუ შეგიძლიათ მარკეტერის მკითხველს თქვენი სააგენტოს შესახებ მოკლედ მოუყვეთ, რას ემსახურება იგი და რა მომსახურებას სთავაზობს მომხმარებელს?
ჩვენ ვართ სტრატეგიული ბრენდინგ-სააგენტო. მოკლევადიანი პროექტების კეთების დროსაც კი, ყოველთვის სტრატეგიულ ხედვას ვეყრდნობით. იდეალურ შემთხვევაში ვაკეთებთ ბრენდის სტრატეგიას, ანუ ბრენდის რაობას, რაც აისახება ბრენდის საკომუნიკაციო პლატფორმაში და შემდეგ ამ ბრენდის პლათფორმის აღსრულებაში. რაც არა მარტო კომუნიკაციაში აისახება, არამედ ბრენდის მფლობელის ყველა ქმედებაში.
თუმცა, თუ კლასიკურ მოდელზე ვიმსჯელებთ, სტრატეგიული ბრენდინგის აღსრულება არ არის სააგენტოს საქმე. სტრატეგიული ბრენდინგ-სააგენტო მუშაობს სტრატეგიულ საკითხებზე და ფუთავს ბრენდს თავიდან ბოლომდე, მათ შორის დიზაინსაც აკეთებს, ხოლო აღსრულება, ანუ კონკრეტული კომუნიკაციებისა და სარეკლამო კამპანიების კეთება, უკვე შემოქმედებითი (კრეატიული) და სარეკლამო კომპანიების საქმეა.
მაგრამ საქართველოში, ჯერ ჯერობით, მხოლოდ სტრატეგიული დოკუმენტის შექმნა და კომპანიისათვის გადაცემა არ კმარა, რადგან არის კომპანიები, რომლებიც საჭიროებენ დახმარებას აღსრულებაშიც, და იქედან გამომდინარე, რომ ბაზარი პატარაა და მხოლოდ სტრატეგიის კეთებას არ მოაქვს სააგენტოსათვის საკმარისი შემოსავალი, ჩვენ პარტნიორებს სრულ სერვისს ვთავაზობთ: ვგეგმავთ სარეკლამო კამპანიებს, ვამზადებთ სატელევიზიო და რადიო რგოლებს, ვგეგმავთ აქტივობას ახალ მედიაში – ინტერნეტი, სოციალური ქსელები და ასე შემდეგ.
LIVE-ის რომელ პროექტს გამოყოფდით? როგორ ფიქრობთ რომელი იყო საუკეთესო პროექტი (პროექტები)?
იქედან გამომდინარე, რომ ჩვენი ყველაზე დიდი კლიენტი არის კომპანია “ნატახტარი”, უმეტესი წარმატება მასთან ასოცირდება. პირადად მე, ბოლოდროინდელი პრექტებიდან, ყველაზე დიდი სიამაყის გრძნობას “მთიელის” პროექტი მანიჭებს, რადგან ძალიან მნიშვნელოვანია ლიდერ ბრენდს პროტფელში ჰქონდეს ისეთი ბრენდი/პროდუქტი, რომლის ტრადიციაც ქვეყანაში არსებობს. სწორედ ამიტომ მეამაყება ეს პროექტი. ამით არა მარტო კარგი ბრენდი შეიქმნა არამედ კარგი ქართული საქმეც გაკეთდა (მაგალითისათვის, მთიელისა და შავფაროსნების თანამშრომლობაც იკმარებს).
ფართო მასშტაბით აღორძინდა ქართული მთის ლუდის ტრადიცია, რამაც ბიძგი მისცა კონკურენტებსაც. დღეს მთის ლუდი საკმაოდ ფართოდაა წარმოდგენილი ბაზარზე. რაც მთავარია ეს იყო კლასიკური, სრულფასოვანი პროექტი. ბრენდის შექმნის ყველა კლასიკური ეტაპი გავიარეთ, დაწყებული იდეიდან, მთაში უხუცესებთან რეცეპტების მოკვლევიდან დამთავრებული სახელით, სლოგანით და საკომუნიკაციო კამპანიებით.
ასევე ძალიან ვამაყობ კამპანიით: “მერე რა, რომ ზამთარია” – ნიკო გომელაურთან ერთად. ამ კამპანიის შექმნაში უამრავმა ადამიანმა მიიღო მონაწილეობა. ეს იყო საოცარი თანამშრომლობა თვითონ ნიკოსთან. ლადო ტატიშვილის დაწერილი ლექსის ფაბულა მან შესანიშნავ ლექსად აქცია. ფაქტიურად ეს იყო ლექსად ქცეული ბრენდის პლატფორმა;
უნდა აღვნიშნო ქართული რაგბის მცირემასშტაბიანი პროექტი, რომელიც დაგვირგვინდა სლოგანით – “რაგბი ჩვენი თამაშია” და მე დიდი იმედი მაქვს, რომ ეს პროცესი უფრო აქტიურად გაგრძელდება;
დავასახელებდი ალტას ბრენდის სტრატეგიის შექმნის პროექტსაც სლოგანით-ჩართე იდეა. და ბოლოს, ეროვნული ბანკის ბრენდინგის პროექტს, რომელიც ჩემი აზრით ძალიან საინტერესო და წარმატებული პროექტი იყო.
რა არის წარმატება თქვენთვის და რაზეა იგი დამოკიდებული?
წარმატება არის ადამიანის მატერიალური და სულიერი კეთილდღეობა, რომელიც მიღწეულია მისი უნარ-ჩვევების მაქსიმალური რეალიზებით. წარმატებაა, როდესაც ადამიანი დარჩება თავის თავთან მარტო და ფიქრობს, რომ რაღაც გავაკეთე, შევქმენი და ეს აისახება მატერიალურ და სულიერ მდგომარეობაზე. კმაყოფილების გრძნობა უნდა გქონდეს, თუმცა ხიბლში არ უნდა გადავარდე. მიღწეულზე არ უნდა გაჩერდე.
წარმატებისთვის საჭიროა პირველ რიგში – სიყვარული, რწმენა, განწყობა და ხედვა; უნდა გიყვარდეს საქმე, რომელსაც აკეთებ; უნდა გჯეროდეს იმის, რასაც აკეთებ; შენი თავი უნდა განაწყო იმისათვის, რომ შენ წარმატებული იქნები და უნდა იცოდე, რა გინდა, საით მიდიხარ. ხედვის გარეშე მხოლოდ სიყვარულით, რწმენით და განწყობით შეიძლება ვერ მიაღწიო მიზანს. მიზანი უნდა იცოდე. რა თქმა უნდა, თეორიული და პრაქტიკული ცოდნა, შეცდომებზე სწავლა და საერთო განათლების მიღება – ნაკითხობა (განსაკუთრებით ჩვენ სფეროში, როდის რა დაგჭირდება არ იცი). თეორიის პრაქტიკაში გადაყვანის უნარი მნიშვნელოვანია, მაგრამ სიყვარული, რწმენა, განწყობა და ხედვა უმთავრესია. და ბოლოს, ამ ყველაფერს ცოტა იღბალი და გამართლებაც აუცილებლად სჭირდება და თუ განწყობილი ხარ, გამართლება და იღბალიც შენთან იქნება.
რომელ წარმატებულ მსოფლიო ბრენდებს გამოყოფდით და რატომ? როგორ ფიქრობთ, რამ განაპირობა მათი წარმატება?
თანამედროვე ბრენდებიდან აუცილებლად გამოვყოფდი Apple-ს. ეს არის იმის კლასიკური მაგალითი, თუ როგორ უნდა შექმნა ქარიზმატული და განსხვავებული ბრენდი. მისმა შემქმნელმა თქვა: მე არ მაინტერესებს როგორ იქმნება კომპიუტერები ინდუსტრიის მიერ, ანუ ჯერ კეთდებოდა საოპერაციო სისტემა და შემდეგ ერგებოდა დიზანი. Apple-მა პირიქით გააკეთა, ჯერ დიზაინი (დიზაინი ყველაფერში და არა მხოლოდ ვიზუალი) და შემდეგ საოპერაციო სისტემა.
ეს არ ნიშნავს იმას, რომ უბრალოდ უფრო ლამაზი კომპიუტერი შექმნეს. ასე ტექნოლოგიებიც დაიხვეწა, რადგან უდიდესი ძალისხმევა სჭირდებოდათ, რომ კონკრეტული დიზაინისთვის მოერგოთ, დაეპატარავებინათ და უფრო კომპაქტურად გაეკეთებინათ. ჩემი აზრით, ეს არის ერთ-ერთი კარგი მაგალითი იმისა, თუ როგორ შექმნა განსხვავებული და გამორჩეული ბრენდი. ბრენდინგიც ხომ ამას ემსახურება – ბრენდი გახადოს განსხვავებული და გამორჩეული.
ასევე სერიოზული და საინტერესო ბრენდია ახალი ზელანდიის რაგბის ნაკრები – All Blacks, რომელსაც საოცარი ემოცია მოაქვს. მას ძალიან ეფექტური ვიზუალი, ლოგო აქვს. მთელ მსოფლიოში ძალიან დიდი ემოცია მოაქვს და უდიდეს როლს თამაშობს რაგბის განვითარებაში.
საერთოდ მაგარი ბრენდი არის ის ბრენდი, რომელსაც ძალიან დიდი, პოზიტიური ემოცია მოაქვს. თუ ბრენდი ემოციას არ იწვევს, იგი ბრენდი არ არის.
ბრენდირების პროცესი, აუცილებელი პირობები და გასათვალისწინებელი ფაქტორები…
ბრენდინგში არ არსებობს რეცეპტი. თუმცა, არსებობს პირობები, რომლებიც საღი აზრიდან გამომდინარე უნდა გაითვალისწინო. ბრენდინგი არის საღ აზრზე დაფუძნებული ცხოვრებისეული ბიზნეს დისციპლინა, აქ ახალი არაფერია.” სახელის გატეხვას თავის გატეხვა ჯობიაო” ან “სჯობს სახელისა მოხვეჭა, ყოველსა მოსახვეჭელსა” – არის ბრენდინგი, ანუ ბრენდინგი ისეთივე ძველია, როგორც სამყარო, უბრალოდ მე-19 საუკუნის ბოლოსკენ ამან ბიზნეს დისციპლინად გარდაქმნა დაიწყო.
ბრენდი არის დაპირება, რომელიც ყოველთვის უნდა შესრულდეს, ის სიტყვის კაცი ან ქალი უნდა იყოს. რა თქმა უნდა, ბრენდის შექმნის საწყისი ეტაპი არის იდეა. იდეას კარგი შეფუთვა სჭირდება. საჭიროა ბრენდის კონტექსტის დამუშავება: რომელ ქვეყანაში ქმნი? რა პირობებია? ვისზეა გათვლილი? ვის უნდა ესაუბროს ბრენდი? რაც მთავარია უნდა შეიქმნას რელევანტური გამორჩეულობის სტრატეგია, უნდა ჩამოყალიბდეს რანაირი ბრენდი გვინდა ავაშენოთ, როგორ? და შემდეგ ბრენდის გარშემო უნდა დაიგეგმოს მთლიანად კომპანიის საოპერაციო სტრატეგია.
რჩევას მივცემდი მათ, ვისაც ახალი ბრენდის შექმნა სურთ, ნუ გადაყვებით კვლევებს, რადგან ხშირად ადამიანებმა არ იციან რა უნდათ და შეიძლება ვერ გიპასუხონ კითხვებზე. ამის ცნობილი ქეისი არსებობს – Sony Walkman, როდესაც სონის შემქმნელს დაუდეს უარყოფითი კვლევის შედეგი და მან მაინც გააკეთა იგი, რადგან დარწმუნებული იყო მასში.
ბრენდის შემქმნელები შინაგან ინტუიციასაც უნდა ენდონ. ყველაზე მთავარი ბრენდინგში კი გაბედულობა და სითამამეა. თუ არ ხარ გაბედული, ვერ გაბედავ რომ იყო გამორჩეული, განსხვავებული სხვებისაგან, რისიც ძალიან ეშინიათ ადამიანებს, კომფორტული პოზიციიდან ქარიზმატულ, ემოციურ ბრენდს ვერ შექმნი.
თქვენ GIPA-ში ლექციების კურსს კითხულობთ, ერთ-ერთი მათგანი ქვეყნის ბრენდინგის შესახებაა, მაგალითისთვის, საქართველო რომ ავიღოთ და მოკლედ ვთქვათ, როგორ შეიძლება მოვახდინოთ ჩვენი ქვეყნის ბრენდირება? როგორ უნდა შეიფუთოს ქვეყანა და გარდა სააგენტოსი რა ორგანიზაციები და სტრუქტურები უნდა იყვნენ ჩართული ამ პროცესში, რომ ბრენდის კონცეფცია მხოლოდ ფურცელზე არ დარჩეს?
საქართველოს შეფუთვა ძალიან რთული საკითხია. ამ საკითხზე ბევრი მიფიქრია და მართლა რთულია. მაგალითად, ღვინის გარშემო რომ შეიფუთოს ჩვენი ქვეყანა, ამაშიც არ ვარ დარწმუნებული, რადგან ჩვენზე გაცილებით ცნობილი, ღვინის თემით შეფუთული ქვეყნები ბევრია. არც იმაში ვარ დარწმუნებული, რამდენად უნდა შეიფუთოს ისტორიული თემის გარშემო. შესაძლოა საერთოდ რაიმე ახლის მოფიქრება. მიზნებიდან გამომდინარე, ბევრი ადამიანის მსჯელობაა საჭირო. იდეალურ შემთხვევაში ქვეყნის ან ქალაქის ბრენდინგში ჩართული უნდა იყოს ყველა ის, ვინც იქ ცხოვრობს. ანუ, ბრენდის აღმსრულებლები. პროცესი უნდა წაიყვანოს იმ დაწესებულებამ, რომელსაც შეუძლია გაუწიოს კოორდინაცია ყველა ჩართულ მხარეს და რაც მთავარია, აქვს ნება და დანერგვის ძალაუფლება.
ქვეყნის ბრენდინგი არ არის მარკეტინგული, არამედ სტრატეგიული ქმედებაა, რომელზეც მიბმულია უამრავი რამ, რომელმაც შეიძლება დააყენოს შედეგი იმისა, რომ შენ ქვეყანაში გაჩნდეს უფრო მეტი ინვესტორი, ტურისტი, ჩამოსული სტუდენტი და სხვა, რაც გაზრდის შენი ქვეყნის, პოზიტიურ ცნობადობას, შეუქმნის მას სწორ იმიჯს და რაც მთავარია რეპუტაციას. მაგალითად ოქსფორდი, კემბრიჯი, ლონდონი, პარიზი, ბარსელონა, ბრაზილია ბრენდებია და კონკრეტული რაღაცის გარშემოა ბრენდირებული, ახსენებ კონკრეტულ ქვეყანას ან ქალაქს და იმწუთსავე მოდის კონკრეტული ემოცია ან ასოციაცია. სწორედ ასეთი რამ გვჭირდება ჩვენც.
ალბათ უფრო სწორი იქნება, რომ ამ პროცესის წარმმართველი ეკონომიკის სამინისტრო იყოს, თუმცა ჩართული უნდა იყოს ყველა სახელმწიფო სტრუქტურა, მაგალითად შსს, რადგან ელემენტარული წესრიგის გარეშე ბრენდინგზე საუბარი ზედმეტია. საერთოდ ქვეყნის ბრენდინგი არის სახელმწიფო – ნაციონალური ინტერესის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კომპონენტი, რაც გაცილებით უფრო დიდ შედეგს იძლევა ქვეყნისათვის, უფრო დიდ ეკონომიკურ ეფექტს, ვიდრე ეს ადამიანებს წარმოუდგენიათ.
როდესაც ქვეყანა პოზიტიური ბრენდია, მის ყველა მოქალაქეს, კომპანიას, მწარმოებელს, სპორტსმენს და ასე შემდეგ გაცილებით უადვილდებათ საქმიანობა. სააგენტო წარმართავს ბრენდის შექმნის ინტელექტუალურ პროცესს. მან უნდა დასვას სწორი და საჭირო კითხვები პირველ რიგში იმის განსასაზღვრად, თუ რა არის ქვეყნის ბრენდინგის კონკრეტული მიზანი და რა უნდა გაკეთდეს ამ მიზნის მისაღწევად.
ქვეყნის ლოგო, სლოგანი და სხვა ატრიბუტიკა მნიშვნელოვანია, მაგრამ ეს არ არის ბრენდინგი, მთავარი სხვა რამეა – მიზანი, აღსრულების სტრატეგია და აღსრულების უზრუნველყოფა.
საქართველოში განხორციელებული სხვადასხვა ბრენდინგ ან რებრენდინგის პროექტებიდან (თქვენი სააგენტოს ნამუშევრის გარდა) რომელს გამოარჩევდით?
ძალიან მომწონს ჯეოსელის გაკეთებული რებრენდინგი, რომლის მონაწილეც მე ვიყავი, მაგრამ ამას ვერ დავარქმევდი ჩვენი სააგენტოს პროექტს. მომწონს იმიტომ, რომ იმ დღიდან ჯეოსელი ბრენდის პლატფორმისა და სტრატეგიის მიხედვით იმართება, რამაც ბაზარზე ლიდერობა მოუტანა და გაასწრო მასზე ტექნიკურად გაცილებით უფრო ძლევამოსილ კომპანიებს. ვფიქრობ, რომ ჯეოსელში ბრენდინგის პროცესი სრულფასოვნად განახორციელეს და შედეგიც მიიღეს, საკმაოდ საინტერესო ბრენდია.
“კავკასუს ონლაინ”-ზეც ვიტყოდი, ძალიან კარგი რებრენდინგი იყო. უცებ გამოჩნდა და უცებ მიიღეს გარკვეული შედეგები. სხვათაშორის არიან სხვა კომპანიებიც, რომლებმაც სკომუნიკაციო და ვიზუალურ დონეზე საკმაოდ საინტერესო პროექტები განახორციელეს, მაგრამ, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, ბრენდინგი არ არის მხოლოდ ეს, არამედ ყველაფერი, რასაც კომპანია-ბრენდის მფლობელი აკეთებს, ამიტომ სიტყვას უნდა მოჰყვეს საქმე, ანუ დაპირება უნდა შესრულდეს და მხოლოდ მაშინ შეიძლება ბრენდინგისა თუ რებრენდინგის პროცესი სრულყოფილად და წარმატებულად ჩაითვალოს.
რას ურჩევდით მათ, ვინც ამ სფეროში მოღვაწეობს, ან სამომავლოდ სურს მას მიჰყვეს?
პირველ რიგში, ეს საქმე ძალიან უნდა უყვარდეთ, სხვანაირად არ გამოვა. ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე უმადური პროფესია მსოფლიოში. ფაქტიურად უტოლდება ექიმის პროფესიას, რომელიც გეუბნება, ეს არ ქნა, შენ მაინც აკეთებ და შემდეგ ამბობ, რომ ექიმმა ვერ მოგარჩინა. როგორც ყველა პროფესიაში აქაც საფუძველი არის განათლება, ეს არ ნიშნავს ვიწრო პროფესიულ განათლებას, არამედ ზოგადად ნაკითხობაა საჭირო. ჩვენს დარგში ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი, რადგან კონცეფციის მოფიქრების დროს ეს არის ინსპირაციის წყარო.
ვურჩევდი, ბევრი იკითხონ და მიიღონ საერთო განათლება, დანარჩენი ყველაფერი არის სწავლადი, როდესაც სახელზე, კონცეფციაზე ფიქრობ, მნიშვნელოვანია ძალიან დიდი ცოდნის მარაგი გქონდეს ან მინიმუმ ის მაინც იცოდე, სად ეძებო კონკრეტული ინფორმაცია ან წყარო. რაც უფრო დიდია “ბაგაჟი”, მით მეტად საფუძვლიანი და საინტერესო იქნება თქვენს მიერ შექმნილი პროექტი.
და ყველაზე მთავარი, უნდა იყოთ გაბედულები. მოვლენები უნდა დაინახოთ სხვა კუთხიდან. ზოგჯერ მაგარი იდეა ცხვირწინ გვიდევს, უბრალოდ ამას განსხვავებულად დანახვა სჭირდება. ყოველთვის ეცადეთ ის, რასაც აკეთებთ გააკეთოთ განსხვავებულად, დაინახეთ არსებული მოთხოვნის მიღმა. ნურც ეთიკას დაივიწყებთ.
