ყოველდღიურად უამრავი არჩევანის წინაშე ვდგავართ, რომლებიც, საბოლოო ჯამში, განსაზღვრავს ჩვენს პიროვნებას. მაგრამ გვიფიქრია კი ოდესმე, როგორ ვიღებთ ამ გადაწყვეტილებებს? რატომ ვირჩევთ ზოგჯერ იმას, რაც გრძელვადიან მიზნებს ეწინააღმდეგება? პენსილვანიის უნივერსიტეტის პროფესორი ემილი ფოლკი, რომელიც კომუნიკაციური ნეირომეცნიერების ლაბორატორიის ხელმძღვანელია, საინტერესო პერსპექტივას გვთავაზობს.
ღირებულების ნეირომეცნიერება – როგორ ითვლის ჩვენი ტვინი, რა არის მნიშვნელოვანი
ჩვენი ტვინის სპეციალური რეგიონების ქსელი, რომელსაც „ღირებულების სისტემა“ ეწოდება, განსაზღვრავს ჩვენს ყოველდღიურ არჩევანს. ეს ხდება არაცნობიერი „ღირებულების გამოთვლის“ პროცესით. როდესაც ვდგებით არჩევანის წინაშე, მაგალითად, „გავაგრძელო სამუშაო თუ სავარჯიშოდ გავიქცე?“, ჩვენი ტვინი ჯერ განსაზღვრავს განსახილველ ვარიანტებს, შემდეგ ანიჭებს მათ სუბიექტურ ღირებულებას წარსული გამოცდილების, კონტექსტისა და მიზნების საფუძველზე.
არჩევანის შემდეგ, ჩვენი ტვინი თვალს ადევნებს შედეგებს და დამაჯილდოვებელი გამოცდილებები უფრო დიდ გავლენას ახდენს მომავალ გადაწყვეტილებებზე. საინტერესოა, რომ ეს ღირებულების გამოთვლა ძალიან დინამიკურია და იცვლება გარემოებების, განწყობის და იმის მიხედვით, თუ რაზე ვამახვილებთ ყურადღებას. როდესაც გვესმის, როგორ მუშაობს ეს სისტემა, შეგვიძლია ვიპოვოთ გზები, რომლებიც უკეთ შეესაბამება ჩვენს ჭეშმარიტ გრძელვადიან მიზნებს.
იდენტობა – როგორ ზღუდავს ჩვენი თვითაღქმა ჩვენს არჩევანს
ჩვენი წარმოდგენა საკუთარ თავზე უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობს ჩვენი არჩევანის ფორმირებაში. ტვინის რეგიონები, რომლებიც აკონსტრუირებენ ჩვენს „მე“-ს შეგრძნებას, ღრმად არიან დაკავშირებული ღირებულების სისტემასთან. ისინი ერთობლივად გვიბიძგებენ ისეთი არჩევანისკენ, რომელიც აძლიერებს ჩვენს არსებულ იდენტობას.
კვლევების თანახმად, უმრავლესობა ჩვენგანი ებღაუჭება იდეებს და ქცევებს, რომლებსაც „ჩვენად“ მივიჩნევთ – ეს არის ე.წ. დოტაციის ეფექტი. ეს ხშირად გვეხმარება ძირითადი ღირებულებების დაცვაში, მაგრამ ასევე შეიძლება შეგვზღუდოს და გაგვხადოს თავდაცვითი, როდესაც ვაწყდებით მტკიცებულებას, რომ ჩვენი წარსული ქცევები არ იყო ოპტიმალური.
სოციალური გავლენა – რატომ არ ვიღებთ გადაწყვეტილებებს მარტო
ჩვენი ტვინის „სოციალური რელევანტურობის სისტემა“ გვეხმარება გავიგოთ, რას ფიქრობენ და გრძნობენ სხვები, რაც ასევე ძლიერად ზემოქმედებს ჩვენს არჩევანზე. სტატუსის, კუთვნილებისა და კავშირის შეგრძნება მძლავრი მოტივატორებია ადამიანებისთვის.
ცვლილების შექმნა – როგორ ვიმუშაოთ ჩვენს ტვინთან ერთად
ნეირომეცნიერული კვლევები გვიჩვენებს, რომ მცირე ცვლილებები იმაში, თუ როგორ ვსაზღვრავთ გადაწყვეტილებებს, შეიძლება მნიშვნელოვნად შეცვალოს ჩვენი ღირებულების გამოთვლები. აი, რამდენიმე სტრატეგია, რომელიც დაგეხმარებათ:
ფოკუსის შეცვლა: შეგვიძლია გამოვიყენოთ ტვინის ბუნებრივი ტენდენცია პრიორიტეტი მიანიჭოს დაუყოვნებლივ კმაყოფილებას, რომ სამომავლო ორიენტირებული არჩევანი მიმდინარე მომენტში უფრო დამაჯილდოვებელი გავხადოთ.
თავდაცვითობის დაძლევა: ფოკუსირება „თვითტრანსცენდენტულ ღირებულებებზე“ – იმაზე, რაც ჩვენთვის ჭეშმარიტად მნიშვნელოვანია ღრმა დონეზე – საშუალებას გვაძლევს დავინახოთ, რომ შეცდომების დაშვება არ გვაქცევს ცუდ ადამიანებად.
სოციალური წრის გაფართოება: ჩვენს ღირებულებებზე ყველაზე დიდ გავლენას ახდენენ ის ადამიანები, ვისთან ერთადაც დროს ვატარებთ. ახალი ხმებისა და პერსპექტივების შემოტანა აფართოებს ჩვენი არჩევანის სამყაროს და გვაძლევს ახალ, მოულოდნელ შესაძლებლობებს.
მომავლის ფორმირება იწყება ჩვენს გონებაში
ჩვენი არჩევანი არამხოლოდ ჩვენს საკუთარ ცხოვრებას აყალიბებს; ისინი გავლენას ახდენენ კულტურასა და კოლექტიურ ღირებულებებზე. კვლევა აჩვენებს, რომ საზოგადოებრივი ნორმები ღრმად ფორმირდება ჩვენ გარშემო მყოფი ადამიანების მიერ.
როგორც სხვების ქცევა გავლენას ახდენს ჩვენზე, ასევე ჩვენ ვემსახურებით როლურ მოდელებს მათთვის, ვინც ჩვენს ქცევას აკვირდება. როდესაც ემილი უზიარებს ამბებს ბებიასთან დროის გატარების შესახებ თავის სტუდენტებსა და კოლეგებს, ის არა მხოლოდ პირად ისტორიას ყვება, არამედ აჩვენებს მათ, რომ შესაძლებელია საყვარელ ადამიანებთან დროის გატარებას პრიორიტეტი მიანიჭო.
ცნობიერად თუ არაცნობიერად, ჩვენი მოქმედებები ცვლის იმას, რასაც სხვები აფასებენ. ჩვენი თვითაღქმა გავლენას ახდენს იმაზე, რა შეიძლება იყოს შესაძლებელი სხვებისთვის, და ეს კოლექტიური წარმოდგენები აყალიბებს მომავლის კულტურას.
წყარო: Fastcompany
