გამოდის, სულ უფრო ვუახლოვდებით ირმის ნახტომის გულში არსებული ასობით უზარმაზარი ძაფის მიერ შექმნილი საიდუმლოს ამოხსნას… ამჯერად კი ისინი სხვა გალაქტიკებშიც გამოჩნდნენ. მართალია, მსგავსად, ირმის ნახტომისთვის უნიკალურად აღარ ჩაითვლებიან, მაგრამ იმ გარემოთა რაოდენობა, რომლებშიც ისინი გვხვდება, მეცნიერებს საშუალებას აძლევთ, შეამცირონ მათ შესაქმნელად საჭირო მექანიზმების ვარიანტები.
ირმის ნახტომში კი ძაფები ჯერ კიდევ 1980-იან წლებში ასტროფიზიკოსმა ფარჰად იუსუფ-ზადემმა აღმოაჩინა და მას შემდეგ, იგი ამ საიდუმლოს ამოხსნას ცდილობდა. აქვე, ორ შესაძლო ახსნასაც გვთავაზობს: პირველი გალაქტიკის ქარებსა და დიდი ღრუბლების ინტერაქციას უკავშირდება, მეორე კი გალაქტიკების მოძრაობით არეულ სუსტი მაგნიტური ველების ტურბულენტურობას.
„ბევრი რამ ვიცით ჩვენი გალაქტიკის ცენტრში არსებული ძაფების შესახებ. ახლა კი მის გარეთ არსებული ძაფები ახალი პოპულაციის სახით ჩნდება. ერთმანეთისგან განსხვავებული გარემოს მიუხედავად, მათ უკან არსებული ფიზიკური მექანიზმები საერთოა. ეს ობიექტები ერთი ოჯახის წევრები არიან, თუმცა ირმის ნახტომის გარეთ არსებული ძაფები, ვფიქრობ, შორეული ბიძაშვილებია“, — ამბობს იუსუფ-ზადე.
ამ დრომდე ირმის ნახტომში 150 სინათლის წლის სიგრძის 1000-მდე ძაფია აღმოჩენილი. მათი წყობა კი არფის სიმებს მოგაგონებთ… აღსანიშნავია ისიც, რომ ეს შედეგი სამხრეთ აფრიკაში არსებული MeerKAT-ის რადიოტელესკოპით მივიღეთ. რადიოდაკვირვებებმა ისიც აჩვენა, რომ ძაფები კოსმოსური სხივების ელექტრონებს შეიცავს, რომლებიც მაგნიტურ ველებში სინათლის სიჩქარით მოძრაობს. მაგნიტურ ველებს კი, თავის მხრივ, ეს ძაფები აძლიერებს.
„ჩვენი გალაქტიკის ცენტრში არსებული ძაფების შესწავლის შემდეგ, აღფრთოვანებული ვიყავი ამ საოცრად ლამაზი სტრუქტურების ნახვით. ის ფაქტი, რომ ჩვენ მათი ნახვა სამყაროს სხვა ნაწილებშიც შეგვიძლია, მიგვანიშნებს, რომ რაღაც უნივერსალური ხდება“, — აცხადებს იუსუფ-ზადე.
თუმცა ირმის ნახტომის გარეთ არსებული ძაფები ჩვენს გალაქტიკაში აღმოჩენილისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდება. ეს რადიოგალაქტიკების ნაკადებს უკავშირდება, ანუ უზარმაზარ სტრუქტურებს, რომლებიც გალაქტიკის ცენტრიდან იფრქვევა და უზარმაზარ დისტანციებზე გადის. ისინი ზომითაც გაცილებით უფრო დიდია, თუ მაგალითად, ირმის ნახტომში ძაფის სიგრძე 100-ს უდრის, მის გარეთ ეს მაჩვენებელი 1000-ს აღწევს.
„დაახლოებით 4-5-ჯერ აღემატება ჩვენი ირმის ნახტომის ზომას. უნდა აღვნიშნოთ, რომ მათი ელექტრონები ერთად რჩება საკმაოდ დიდ მასშტაბზე. თუ, მაგალითად, ელექტრონი ძაფის სიგრძეზე სინათლის სიჩქარით იმოძრავებს, მას 700 000 წელი დასჭირდება, თუმცა ისინი სინათლის სიჩქარით არ მოძრაობენ“, — განმარტავს იუსუფ-ზადე.
მეორე მხრივ კი, საკმაოდ ძლიერი მსგავსებები არსებობს. გალაქტიკურ და ექსტრაგალაქტიკურ ძაფებს სიგრძისა და სიგანის თანაფარდობა აქვთ. ამასთან, კოსმოსური სხივების გადაცემის მექანიზმიც იგივეა. ხოლო, თუ ყველა ძაფს ერთი და იგივე მექანიზმი აწარმოებს მაშინ, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ უნდა არსებობდეს რაღაც, რაც განსხვავებულ მასშტაბებზე მუშაობს. ერთ-ერთ ასეთ მექანიზმად კი ქარები ითვლება, რომლებსაც აქტიური სუპერმასიური შავი ხვრელები და ვარსკვლავთა ფორმირება წარმოქმნის — ერთმანეთში აურევს აირებსა და მტვერს, უბიძგებს მასალას, რომ ძაფისებრი სტრუქტურები შექმნას.
ამ კუთხით სიმულაციებიც საკმაოდ საინტერესო მოსაზრებას გვთავაზობს — გალაქტიკურ გარემოში ტურბულენტურობას შეუძლია მორევები შექმნას, რომლის ირგვლივ არსებული სუსტი მაგნიტური ველები დაიკეცება, საბოლოოდ კი გადაიჭიმება ძაფებად, რომლებსაც ძლიერი მაგნიტური ველები აქვს. თუმცა ეს მხოლოდ ვარაუდებია…
„ისინი ჩვენი სამყაროს განსხვავებული ეპოქიდან არიან და მიგვანიშნებენ, რომ ძაფების ფორმირების საერთო წარმოშობა არსებობს, ვფიქრობ, ეს გასაოცარია“, — ამბობს იუსუფ-ზადე.
