შავი ხვრელების ირგვლივ არსებული ღრუბლებიდან გამოსული „სინათლის ექო“ ასტრონავტებს ეხმარება უკეთ გაიგონ იმ დამაბნეველი სივრცისა და დროის შესახებ, რომელიც ამ ექსტრემალურ ობიექტებთან ახლოს არსებობს. ისინი ორი ასეთი ობიექტის შესახებ ინფორმაციას აქამდეც ფლობდნენ, ახლა კი აცხადებენ, რომ ირმის ნახტომში მსგავსი 8 შავი ხვრელი აღმოაჩინეს.
როგორც წესი, გალაქტიკაში არსებული ობიექტის გამოვლინებას მაშინ ახერხებენ, როცა ის აქტიურია, რადგან ამ დროს რადიაციას ასხივებს, რომლის დადგენაც მეცნიერებისთვის შესაძლებელია. თუმცა, ამ შემთხვევაში სიტუაცია განსხვავებულია — მტვრისა და გაზის აკრეციული დისკი იქმნება, რომელიც შავი ხვრელის ირგვლივ ტრიალებს, გრავიტაციული ურთიერთქმედებები ძლიერ სითბოსა და შუქს წარმოქმნის, რაც მის ირგვლივ არსებული სივრცის განათებას იწვევს. იშვიათ შემთხვევებში კი შავ ხვრელთან ყველაზე ახლოს მდებარე აკრეაციული დისკის რეგიონიც ანათებს…
მკვლევართა ჯგუფმა, რომელსაც MIT-ის ასტროფიზიკოსი ჯინგი ვანგი ხელმძღვანელობდა, ახალი ავტომატური ინსტრუმენტი, სახელწოდებით Reverberation Machine, გამოიყენა. მიზანი კი NASA-ს NICER-ის რენტგენის ობსერვატორიის ყველა საარქივო მონაცემის გაანალიზება და შავი ხვრელის ექოებზე არსებული ინფორმაციების მოძიება იყო. შედეგად, 8 სისტემა აღმოაჩინეს, მათ შორის ორობითი სისტემა, რომელიც შავ ხვრელს ბინარული კომპანიონი ვარსკვლავით შეიცავს.
„ჩვენ ვხედავთ რევერბერაციის, ანუ არეკვლის ახალ ხელწერას რვავე ხვრელში, მათი მასა მზეს 15-ჯერ აღემატება და ორობით სისტემაში ყველა ნორმალურ, დაბალი მასის, მზის მსგავს ვარსკვლავებს წარმოადგენს“, — ამბობს ვანგი.
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ამ ექოებს შავი ხვრელის ირგვლივ არსებულ სივრცეზე ბევრი რამის თქმა შეუძლია. მაგალითად, სინათლის ანალიზის შედეგად, შავ ხვრელსა და მტვერს შორის არსებული სივრცის გაზომვას მოახერხებენ. ასევე, დაადგენენ თუ როგორ იცვლება მისი გვირგვინი და აკრეციული დისკი.
მკვლევრებმა 10 რენტგენის გამოსხივების მქონე ბინარული სისტემაც გაანალიზეს, რამაც მათ საშუალება მისცა შეექმნათ ზოგადი სურათი იმის შესახებ, თუ როგორ იცვლება შავი ხვრელი რენტგენის გამოსხივების დროს — იგი მყარ მდგომარეობაში გვირგვინს წარმოქმნის და პლაზმას ასხივებს, ხოლო როცა ეს შავი ხვრელის ენერგეტიკულ ნაწილში ხდება, რენტგენის სხივების წარმოქმნასა და ექოებს შორის დროის ინტერვალი მილიწამებამდე დადის. ეს პროცესები რამდენიმე კვირა გრძელდება, თუმცა შემდეგ აკრეციული დისკიდან დაბალი ენერგიის მქონე რენტგენის სხივები იწყებს დომინირებას. ამ დროს კი უკვე დროის ინტერვალი იზრდება…
მართალია, კვლევა ჯერ არ დასრულებულა, მაგრამ მსგავსად ბევრს გავიგებთ შავი ხვრელებისა და იმ უზარმაზარი ობიექტების შესახებ, რომლებიც გალაქტიკის ცენტრში შეიძლება არსებობდეს. ეს გარკეულ წარმოდგენას სამყაროს ევოლუციის შესახებაც შეგვიქმნის…
„თანამედროვე ასტროფიზიკისთვის შავი ხვრელების როლი გალაქტიკის ევოლუციაში მნიშვნელოვანი საკითხია. საინტერესოა ის, რომ „მინი“ სუპერმასიური შავი ხვრელების ამოფრქვევების შესწავლით, შევძლებთ გავიგოთ როგორ მოქმედებს ეს იმ გალაქტიკებზე, რომელშიც ისინი ბინადრობენ“, — ამბობს ერინ კარა, MIT-ის ფიზიკოსი.
