ფენომენი, რომელსაც ჰალუცინაცია ეწოდება, გაცილებით უფრო გავრცელებულია, ვიდრე გვგონია. მე-19 საუკუნის ფსიქოლოგმა სერ ფრენსის გალტონმა შენიშნა, რომ ვიზიონერული გამოცდილება არ არის მხოლოდ ავადმყოფი ადამიანების თავისებურება – ის ჯანმრთელ ადამიანებშიც ხშირად გვხვდება.
ემოციური ტრავმის დროს, როგორიცაა საყვარელი ადამიანის დაკარგვა, ადამიანების 80% გრძნობს გარდაცვლილის „ყოფნას“ – ზოგი მათ ხმას ისმენს, ზოგი ხედავს, ზოგიც კი ესაუბრება. მხედველობადაკარგული ადამიანების დიდი ნაწილი კი არარსებულ საგნებს და სცენებს აღიქვამს.
საინტერესო შემთხვევა მოხდა შარლ ბონეს სინდრომის პირველი აღწერისას – პაციენტმა დაინახა ორი ახალგაზრდა კაცი ვერცხლით მოჭედილი ქუდებითა და მდიდრული მოსასხამებით, რომლებიც მერე გაქრნენ. მსგავსი რამ დაემართა 20 წლის ქალს, რომელსაც 12 საათით თვალები ჰქონდა ახვეული – მან დაიწყო ქალაქების, კალეიდოსკოპების და კაშკაშა მზის ჩასვლების ხილვა.
კიდურის დაკარგვის შემდეგ ადამიანებს ხშირად უჩნდებათ „ფანტომური კიდური“ – შეგრძნება, რომ დაკარგული კიდური ისევ არსებობს. ეს ტერმინი შემოიღო ამერიკელმა ნევროლოგმა ვეირ მიტჩელმა, რომელმაც სამოქალაქო ომის დროს 90-ზე მეტი ასეთი შემთხვევა შეისწავლა.
მსგავსი გამოცდილება აქვთ პილოტებს გრძელ ფრენებზე, მოგზაურებს უდაბნოში თუ თოვლის ქარიშხალში, ასევე სიბნელეში მყოფ პატიმრებს და მძევლებს – მათი ტვინი იწყებს იმ საგნების „დანახვას“, რომლებსაც ისინი მოკლებულნი არიან.
თუმცა ჰალუცინაციები მხოლოდ ვიზუალური არ არის. დაახლოებით ყოველ მეათე ადამიანს ერთხელ მაინც გაუგონია ხმა, რომელიც რეალურად არ არსებობდა, ხოლო ყოველი მეასე რეგულარულად ისმენს ასეთ ხმებს (თუ არ ჩავთვლით იმათ, ვინც ამის გამო ფსიქიატრთან დადის).
მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ წარმოსახვა და ჰალუცინაცია ტვინში ერთნაირ პროცესებს იწვევს – ორივე აქტიურობას აჩვენებს ისეთ სენსორულ უბნებში, რომლებიც რეალური სამყაროს აღქმაზე არიან პასუხისმგებელნი. ეს კი ნიშნავს, რომ თვით აღქმაც გარკვეულწილად წარმოსახვითი პროცესია.
თანამედროვე ნეირომეცნიერების ექსპერტი ანილ სეთი ამბობს, რომ აღქმა უფრო მეტად შიგნიდან-გარეთ მიმდინარე პროცესია, ვიდრე პირიქით. ამავე აზრს იზიარებდა ფრანგი მეცნიერი იპოლიტ ტენი, რომელიც თვლიდა, რომ გარე აღქმა სინამდვილეში შინაგანი სიზმარია, რომელიც გარე სამყაროს ემთხვევა.
საინტერესოა, რომ ჩვენი ტვინის ფრონტალურ წილებში არსებობს სპეციალური უბანი (ნომერი 10), რომელიც გვეხმარება გავარჩიოთ რეალური აღქმა წარმოსახვისგან. ეს უბანი ნაკლებად აქტიურია ფსიქოზის მქონე ადამიანებში, განსაკუთრებით მაშინ, როცა მათ ჰალუცინაციები აქვთ.
თუმცა ზოგჯერ წარმოსახვა სასარგებლოც კი არის – ქიმიკოსმა ფრიდრიხ კეკულემ ბენზოლის მოლეკულის წრიული სტრუქტურა სწორედ სიზმარში „დაინახა“, დიმიტრი მენდელეევს სიზმარმა დაეხმარა პერიოდული სისტემის შექმნაში, ხოლო აინშტაინმა წარმოიდგინა, როგორ გამოიყურებოდა სამყარო სინათლის სიჩქარით მოძრავი დამკვირვებლისთვის.
მწერალი მალკოლმ ბრედბერი აღნიშნავდა, რომ მწერლობა მჭიდროდ არის დაკავშირებული შინაგან ხმებთან – მწერლები დილით იღვიძებენ ამ ხმებთან ერთად და ცდილობენ მათ „დაჭერას“, სანამ გაქრებიან.
ჩვენი ტვინის კომპლექსური პროცესები გვაძლევს საშუალებას აღვიქვათ, წარმოვიდგინოთ და შევქმნათ ახალი. მართალია, ერთმანეთისგან უნდა გავარჩიოთ ეს პროცესები, მაგრამ როგორც კეკულე ამბობდა, სიზმრების სწავლა გზაა ჭეშმარიტების შეცნობისკენ.
ამდენად, საოცარი თვისება, რასაც ჰალუცინაცია ეწოდება, შეიძლება არც იყოს ისეთი უცხო და უჩვეულო – ის შესაძლოა ჩვენი ტვინის ბუნებრივი პროცესების ნაწილია, რომელიც ზოგჯერ ახალი აღმოჩენებისა და შემოქმედებითი მიღწევების საფუძველიც კი ხდება.
წყარო: theguardian
