„ნარჩენების კუნძულები” ოკეანეებში – გარემოს დაცვის ერთ-ერთი მწვავე პრობლემა

მსოფლიო ოკეანეები, რომლებიც ოდესღაც ხელუხლებელი ბუნებრივი სილამაზის სიმბოლო იყო, ახლა ჩვენი დროის ერთ-ერთ ყველაზე საგანგაშო ადგილს წარმოადგენს გარემოს დაცვის მიმართულებით. აქ ხშირად ნახავთ ე.წ. „პლასტმასის კუნძულებს”, რომლებიც ნარჩენების მასობრივი დაგროვების შედეგად წარმოიქმნება. ისინი სერიოზულ საფრთხეს უქმნის ზღვის ორგანიზმებს, ეკოსისტემებსა და ადამიანის ჯანმრთელობასაც კი. 

რამდენად დიდია სინამდვილეში პრობლემა და რას აკეთებენ მეცნიერები, სახელმწიფოები და ინოვატორები მის მოსაგვარებლად? ეს დღეს მიმოვიხილოთ.

ნარჩენების კუნძულები – რა არის ეს

ეს ტერმინი ოკეანის იმ რეგიონებს აღნიშნავს, სადაც დინება მცურავ ნარჩენებს უზარმაზარ, მორევში მოქცეულ დაგროვებად აჯგუფებს.  ყველაზე ცნობილი მაგალითია დიდი წყნარი ოკეანის „ნარჩენის კუნძული”რომელიც ჰავაისა და კალიფორნიას შორის მდებარეობს. თუმცა, მსგავსი კუნძულები ყველა დიდ ოკეანეში არსებობს, მათ შორის ატლანტისა და ინდოეთის ოკეანეებში.

ხშირად ეს არის მიკროპლასტმასის ნარევი, რომელიც შერეულია უფრო დიდ ნარჩენებთან, როგორიცაა გადაყრილი სათევზაო აღჭურვილობა, შესაფუთი მასალები და პლასტმასის კონტეინერები. ნარჩენების დიდი ნაწილი ზედაპირის ქვეშაა, რაც მათ აღმოჩენას და გაწმენდას კიდევ უფრო ართულებს.

რამდენად მასშტაბურია პრობლემა

მხოლოდ წყნარი ოკეანის „ნარჩენების კუნძული” რომ ავიღოთ, ის 1.6 მილიონი კვადრატული კილომეტრია, ანუ დაახლოებით რომ წარმოიდგინოთ, სამჯერ აღემატება საფრანგეთის ზომას.

მონაცემების მიხედვით დადგენილია, რომ ყოველწლიურად 14 მილიონ ტონაზე მეტი პლასტმასა ხვდება ოკეანეში.

თუ ამჟამინდელი ტენდენციები გაგრძელდება, 2050 წლისთვის შესაძლებელია, ოკეანეებში პლასტმასის წონამ ყველა თევზის წონას გადააჭარბოს.

ეს მაჩვენებლები კრიზისის მასშტაბებს უსვამს ხაზს. ზღვის ცხოველები პლასტმასას შთანთქავენ ან მასში იხლართებიან, რაც მათ შიმშილს, დაზიანებებს ან სიკვდილს იწვევს. მიკროპლასტმასა ადამიანის კვებით ჯაჭვში ზღვის პროდუქტებისა და სასმელი წყლის მეშვეობითაც კი მოხვდა.

რა კეთდება პრობლემის გადასაჭრელად

დასუფთავების ინიციატივები

The Ocean Cleanup Project არის ასეთი არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც ამ ეტაპზე ყველაზე მეტს აკეთებს ოკეანეების დასასუფთავებლად. იყენებს სპეციალურად შექმნილ მცურავ ბარიერებს დიდი წყნარი ოკეანის ნარჩენების კუნძულიდან პლასტმასის შესაგროვებლად. 2024 წლის მონაცემებით, მათ წარმატებით მოაშორეს ასობით ტონა პლასტმასა.

სანაპირო და მდინარეების დასუფთავების პროგრამები

ბევრი ორგანიზაცია ფოკუსირებულია პლასტმასის წყალში მოხვედრის პრევენციაზე, განსაკუთრებით ისეთი მდინარეებიდან, როგორიცაა განგი და იანძი, რომლებიც ოკეანის პლასტმასის დაბინძურების ერთ-ერთ უდიდეს წყაროს წარმოადგენს.

პოლიტიკა და კანონმდებლობა

ერთჯერადი პლასტმასის აკრძალვა: ისეთმა ქვეყნებმა, როგორიცაა კენია, კანადა და ევროკავშირის წევრები, აკრძალეს პლასტიკური პარკები, საწრუპები და პლასტმასის დანა-ჩანგალი.

მწარმოებლის პასუხისმგებლობა: ეს პოლიტიკა კომპანიებს აკისრებს პასუხისმგებლობას მათი პლასტმასის პროდუქტების მთელი სასიცოცხლო ციკლისთვის, რაც უფრო მდგრადი შეფუთვის დიზაინის შექმნისკენ უბიძგებს.

გლობალური ხელშეკრულება პლასტმასის შესახებ: 2025 წლის მდგომარეობით, ერები მოლაპარაკებებს აწარმოებენ გაეროს იურიდიულ სავალდებულო ხელშეკრულებაზე პლასტმასის დაბინძურების შესამცირებლად, რაც საერთაშორისო თანამშრომლობისკენ ისტორიულ ნაბიჯს წარმოადგენს.

ინოვაცია და ტექნოლოგია

თავის მხრივ, დროს არ კარგავენ კერძო კომპანიები და სტარტაპები, რომლებიც ტექნოლოგიის მეშვეობით ცდილობენ პრობლემიდან გამოსავლის პოვნას. სტარტაპები და მკვლევრები ავითარებენ პლასტმასის ალტერნატივებს, როგორიცაა ზღვის წყალმცენარეებზე დაფუძნებული შეფუთვა ან სოკოსგან მიღებული კონტეინერები.

გადამუშავების ტექნოლოგია: ქიმიური გადამუშავება მიზნად ისახავს პლასტმასის ნარჩენების დაშლას მრავალჯერადი გამოყენების ნედლეულებად, რაც გადამუშავებას უფრო ეფექტურსა და მასშტაბურს გახდის.

ხელოვნური ინტელექტისა და თანამგზავრული მონიტორინგი: ტექნოლოგიები ამჟამად გამოიყენება ნარჩენების კუნძულების რუკების შესაქმნელად და ოკეანეებში პლასტმასის გადაადგილების რეალურ დროში მონიტორინგისთვის.

მომავალი გამოწვევები

ამ ძალისხმევის მიუხედავად, ოკეანის პლასტმასის დაბინძურების მოგვარება უზარმაზარი ამოცანაა. ამას განაპირობებს ის, რომ  პლასტმასის წარმოება კვლავ იზრდება – პროგნოზებს თუ დავუჯერებთ, ის 2040 წლისთვის გაორმაგდება.

ბევრ ქვეყანაში არასაკმარისია ნარჩენების მართვის ინფრასტრუქტურა

• მიკროპლასტიკის დაშლისა და გაფანტვის შემდეგ მისი მოცილება თითქმის შეუძლებელია
• გრძელვადიანი გადაწყვეტა არა მხოლოდ გაწმენდაშია, არამედ პრევენციაშიც – პლასტმასის წარმოების, მოხმარებისა და განადგურების გზების გადახედვაში

საბოლოოდ, იმ დასკვნამდე მივდივართ, ნარჩენების კუნძულები მსოფლიოს ოკეანეებში ადამიანის მიერ შექმნილი კატასტროფაა, რომელიც გლობალურ თანამშრომლობას, ტექნოლოგიურ ინოვაციებსა და კულტურულ ცვლილებებს მოითხოვს. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი რამ კეთდება, პრობლემა მაინც ყველას ერთად მოიცავს და თითოეული ადამიანის ქცევიდან იწყება. ყველას აქვს თავისი როლი შესასრულებელი ჩვენი ოკეანეების დაცვაში.