როგორ გავამხნევოთ ადამიანები რთულ სიტუაციაში

რთულ სიტუაციაში მყოფი ადამიანის დასახმარებლად, ზოგჯერ, არ ვიცით რა ვთქვათ, როგორ მოვიქცეთ, რით გავამხნევოთ. სიტყვები არ გვყოფნის, დამშვიდება ზედაპირული გვეჩვენება, რჩევები კი – გამოუსადეგარი. ზოგჯერ იმასაც კი ვფიქრობთ, იქნებ, ამ ადამიანს საერთოდ ავარიდოთ თავი, თუმცა ისიც გვესმის – ეს უარესი იქნება.

რგოლების თეორია

ფსიქოლოგი დებორა დევისი გვთავაზობს „რგოლების თეორიას“, რომელიც გვეხმარება გავიგოთ, როგორ განვანაწილოთ მხარდაჭერა და ვინ ვის უნდა დაეხმაროს კრიზისის დროს. თეორია გულისხმობს კონცენტრაციის წრეებს. ცენტრალურ წრეში იმყოფება ის ადამიანი, ვისაც უშუალოდ შეეხო პრობლემა. შემდეგ წრეებში არიან ოჯახის წევრები, ახლო მეგობრები, ნაცნობები და ა.შ. რაც უფრო შორს არის წრე ცენტრიდან, მით ნაკლებად არის კონკრეტული ადამიანი პრობლემით დაზარალებული. თეორიის მთავარი პრინციპია: „ნუგეში შიგნით, წუხილი – გარეთ“ – ეს ნიშნავს, რომ თუ ვინმე თქვენზე უფრო ცენტრალურ წრეშია, მას მხარდაჭერა უნდა შესთავაზოთ, თქვენი საკუთარი სტრესი და წუხილი კი უნდა გაუზიაროთ იმათ, ვინც თქვენზე უფრო გარე წრეებში არიან.

დევისი გვთავაზობს მეტაფორას: წარმოიდგინეთ, რომ პროჟექტორი ანათებს ცენტრალურ წრეს. ჩვენი ამოცანაა, ეს განათება იქ დავტოვოთ და არ გადავიტანოთ საკუთარ თავზე. როცა კრიზისულ სიტუაციაში ჩვენს გამოცდილებას ვუზიარებთ და რჩევებს ვაძლევთ, ამით ყურადღებას ვიპარავთ იმ ადამიანისგან, ვისაც ის ამ დროს ყველაზე მეტად სჭირდება.

გაერკვიეთ სიტუაციაში

კრიზისის დროს, პირველ რიგში, უნდა გაარკვიოთ, ვინ არის ყველაზე მეტად დაზარალებული, ვინ იმყოფება ცენტრალურ წრეში. ეს შეიძლება იყოს ადამიანი, რომელიც სტიქიის ეპიცენტრში მოხვდა, განიცდის მნიშვნელოვან კრიზისს ან სხვა სახის პრობლემის გადალახვა უწევს.

შემდეგ უნდა გაარკვიოთ, თქვენ რომელ წრეში იმყოფებით. თუ უშუალოდ არ ხართ დაკავშირებული პრობლემასთან, მაგრამ ხართ ოჯახის წევრი ან ახლო მეგობარი, შესაძლოა მეორე ან მესამე წრეში იყოთ. თუ მხოლოდ ნაცნობი ან კოლეგა ხართ, უფრო გარე წრეებში იქნებით.

ასევე მნიშვნელოვანია გაარკვიოთ, რომელ წრეებში იმყოფებიან სხვა ადამიანები. ვის აქვს უფრო ახლო კავშირი დაზარალებულთან? ეს იმიტომ გჭირდებათ, რომ იცოდეთ, ვის უნდა შესთავაზოთ მხარდაჭერა და ვისგან შეგიძლიათ მიიღოთ ის.

სიფრთხილის პრინციპი

როდესაც არ ხართ დარწმუნებული, თუ რამდენად ახლოსაა ადამიანი „ცენტრალურ წრესთან“ და რა დონის ზეგავლენა აქვს მასზე კრიზისს, უმჯობესია ჩათვალოთ, რომ ის უფრო შიდა წრეში იმყოფება, ვიდრე თქვენ თავდაპირველად ფიქრობდით.

ეს მიდგომა გვიცავს იმისგან, რომ შეცდომით თხოვოთ მხარდაჭერა იმას, ვისაც თავად სჭირდება დახმარება. ადამიანები ხშირად არ აჩვენებენ, რამდენად მძიმედ განიცდიან კრიზისს. ზოგი ცდილობს ტკივილის დამალვას ან ფიქრობს, რომ „ძლიერი“ უნდა იყოს. ამიტომ, თუ ეჭვი გაქვთ, უმჯობესია მიუდგეთ მათ როგორც უფრო მეტად დაზარალებულს.

ყურადღების ფოკუსირება

აუცილებელია ყურადღების ცენტრში დარჩეს ყველაზე მეტად დაზარალებული ადამიანები. ეს არის „პროჟექტორის“ პრინციპის მთავარი არსი. წარმოიდგინეთ, რომ კრიზისის ეპიცენტრში მყოფი ადამიანები განათებულნი არიან მძლავრი სინათლით. რაც უფრო შორს არის წრე, მით უფრო მქრქალია განათება.

ეს ნიშნავს, რომ თქვენი ყურადღება და რესურსები უნდა მიმართოთ ცენტრში და მის მახლობლად მყოფი ადამიანებისკენ. ვინც თქვენზე უფრო ახლოსაა ცენტრთან, მას უნდა შესთავაზოთ თქვენი მხარდაჭერა. ვინც თქვენზე უფრო შორსაა ცენტრიდან, მათთან შეგიძლიათ გაზიაროთ თქვენი საკუთარი ემოციები და სტრესი.

კონტრპროდუქტიული ნაბიჯები

ეს რჩევა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. როდესაც ადამიანი კრიზისშია და გვიზიარებს თავის ტკივილს, ბუნებრივია, რომ გვინდა დავეხმაროთ. თუმცა, ზოგჯერ ჩვენი მცდელობები კონტრპროდუქტიული ხდება.

არ ცადოთ:
– პრობლემის „გამოსწორება“ მარტივი გადაწყვეტილებების შეთავაზებით
– რჩევების მიცემა, როცა მათ არ უთხოვიათ
– დადებითი მხარეების ძებნა, ტოქსიკური პოზიტივის მსგავსად
– მათი მდგომარეობის შემსუბუქება („ეს არც ისე ცუდია“, „შეიძლება უარესიც ყოფილიყო“)
– საკუთარი მსგავსი გამოცდილებების გაზიარება („როცა მე იგივე დამემართა…“)
– საუბრის გადატანა თქვენზე, თქვენს გრძნობებზე ან სხვა ადამიანებზე

სანაცვლოდ, ფოკუსირება მოახდინეთ მათზე – მათ გრძნობებზე, გამოცდილებასა და საჭიროებებზე. მაგალითად, ნაცვლად იმისა, რომ თქვათ „მე მესმის, რადგან ჩემს ბიძასაც შეემთხვა იგივე…“, უმჯობესია ჰკითხოთ „როგორ გრძნობ თავს ახლა?“ და შემდეგ მოუსმინოთ.

უბრალოება და გულწრფელობა

კრიზისის დროს, რთული ფილოსოფიური მსჯელობები ან ზედმეტად დახვეწილი სიტყვები საჭირო არ არის. ხშირად უბრალო, გულწრფელი გამოხატვა უფრო სასარგებლოა, მაგალითად:

– „ძალიან ვწუხვარ, რომ ამ ყველაფერს გადიხარ“
– „ვხედავ, რამდენად რთულია ეს შენთვის“
– „არ ვიცი ზუსტად რა გითხრა, მაგრამ აქ ვარ, შენთან“
– „ბევრს ვფიქრობ შენზე“

გულწრფელობა მნიშვნელოვანია. თუ არ იცით რა თქვათ, ამის აღიარება სჯობს, ვიდრე ცარიელი ფრაზების გამეორება. თუ ფიქრობთ, რომ ეს სიტუაცია უსამართლოა, შეგიძლიათ ამის თქმაც. ძირითადი პრინციპია – იყავით ნამდვილი და გულწრფელი, ნუ გამოიყენებთ შაბლონურ ფრაზებს. როდესაც ადამიანები კრიზისში არიან, ისინი ხშირად ხვდებიან, როდესაც ვიღაც მხოლოდ „სწორ“ სიტყვებს ამბობს ზედაპირულად.

მოსმენის მნიშვნელობა

ნუგეშისცემის ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი ფორმა არის უბრალოდ მოსმენა. როდესაც ვუსმენთ ადამიანებს, არა მხოლოდ ვთავაზობთ მათ თანაგრძნობას, არამედ ვაძლევთ საშუალებას კიდევ ერთხელ გაიაზრონ თავიანთი გამოცდილება ამ გზით.

ეფექტური მოსმენა ნიშნავს:
– მისცეთ ადამიანს დრო და სივრცე სასაუბროდ
– ნუ გააწყვეტინებთ
– დაუსვით ღია კითხვები, რომლებიც მათ საშუალებას აძლევს უფრო ღრმად გაიხსნან
– გამოხატეთ ინტერესი მათი გრძნობებისა და გამოცდილებების მიმართ
– აჩვენეთ, რომ უსმენთ – თავის დაქნევით, თვალით კონტაქტით, ყურადღებით, მართლა მოსმენით

მაგალითად, ნაცვლად იმისა, რომ ჰკითხოთ „როგორ ხარ?“ და მიიღოთ ავტომატური პასუხი, შეგიძლიათ ჰკითხოთ „როგორ გრძნობ თავს დღეს?“ ან „რა გჭირდება ახლა, ყველაზე ძალიან?“ და შემდეგ უბრალოდ მოუსმინოთ. გაითვალისწინეთ, ზოგჯერ ადამიანებს არ სურთ ლაპარაკი, და ეს ნორმალურია. მათ გვერდით ჩუმად ყოფნაც მხარდაჭერის ფორმა შეიძლება იყოს.

მზაობა

უნდა იყოთ მზად, რომ ადამიანებმა, რომლებიც თქვენზე უფრო ახლოს არიან რგოლების ცენტრთან, შესაძლოა გაგიზიარონ თავიანთი გრძნობები, წუხილი და სტრესი. ეს არის მათი „განმუხტვა“ და თქვენი როლია მოუსმინოთ და მხარი დაუჭიროთ.

ამავდროულად, თუ ვინმე, ვინც თქვენზე ნაკლებადაა დაზარალებული (ანუ გარე წრეშია), და თქვენთან თავისი ემოციების გაზიარებას იწყებს კრიზისის შესახებ, შეგიძლიათ თავაზიანად მიანიშნოთ, რომ ეს თქვენთვის დამატებითი ტვირთია. მაგალითად: „მესმის, რომ ესეც რთულია შენთვის. მე ახლა ვცდილობ დავეხმარო [ცენტრში მყოფ ადამიანს] და ცოტა გადატვირთული ვარ.

ნამდვილი ყურადღება

როდესაც ვინმე გიზიარებთ თავის გრძნობებს და გამოცდილებას, მნიშვნელოვანია ყურადღების გამოჩენა. ეს ნიშნავს:

– შეინარჩუნეთ თვალით კონტაქტი, განსაკუთრებით როცა რთულ თემებზე საუბრობენ
– არ შეამოწმოთ სმარტფონი ან სხვა მოწყობილობები
– არ აკეთოთ რამდენიმე საქმე ერთდროულად
– არ გაგიტაცოთ საკუთარმა ფიქრებმა

ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, როდესაც ადამიანი რთულ თემებს ეხება. როდესაც ვინმე გიზიარებთ თავის ტკივილს ან შიშს და თქვენ ინარჩუნებთ თვალით კონტაქტს და სრულ ყურადღებას, ეს აჩვენებს, რომ მათი გამოცდილება მნიშვნელოვანია და რომ თქვენ ზრუნავთ.

როდესაც ადამიანი გიზიარებთ ღრმა გრძნობებს, ეს ნიშნავს, რომ გენდობათ. პატივი ეცით ამ ნდობას სრული ყურადღებით. თუ არ შეგიძლიათ მოცემულ მომენტში სრული ყურადღების მიცემა, უმჯობესია გულწრფელად თქვათ ეს და დანიშნოთ სხვა დრო საუბრისთვის.

კონკრეტული დახმარება

კრიზისის დროს ადამიანებს ხშირად უჭირთ დახმარების თხოვნა ან ზუსტად არ იციან, რა სჭირდებათ. როდესაც ვამბობთ „დამირეკე, თუ რამე დაგჭირდება“, ეს ისევ დაზარელებულს აკისრებს პასუხისმგებლობას, თავადვე მოიფიქროს, რა სჭირდება და შემდეგ მოგმართოთ. კრიზისში მყოფი ადამიანისთვის ეს დამატებითი ტვირთია.

ნაცვლად ამისა, შესთავაზეთ კონკრეტული დახმარება:
– „შემიძლია ჩაგწერო და წაგიყვანო ექიმთან, ხვალისთვის“.
– „მინდა საკვებით მოგამარაგო ამ კვირაში“.
– „შემიძლია წავიყვანო შენი შვილები სკოლიდან, კონკრეტულ დღეებში“.
– „თუ გინდა, შემიძლია ვუპასუხო იმ ადამიანებს, ვინც გეკითხება როგორ ხარ”

უკეთესია, თუ უბრალოდ გააკეთებთ რაღაცას, ნაცვლად იმისა, რომ ჰკითხოთ. მაგალითად, მიუტანეთ საჭმელი, მოუწესრიგეთ ეზო, ან ჩაუტარეთ მანქანაზე ტექნიკური სამუშაოები. რა თქმა უნდა, გაითვალისწინეთ ადამიანის საზღვრები და კულტურა, მაგრამ ხშირად კონკრეტული დახმარება უზომოდ ფასობს.

წყარო: psychologytoday