ისტორიის მანძილზე რამდენიმე თეორია ცდილობდა აეხსნა, რა ხდის რაღაცას სასაცილოს და საერთოდ, რატომ ვიცინით. მათ შორისაა გადაცდომა (რაღაც აკრძალული), ამპარტავნობის ან უპირატესობის განცდა (დაცინვა) და შეუსაბამობა — ორი შეუთავსებელი მნიშვნელობის არსებობა ერთსა და იმავე სიტუაციაში.
ბოლო 10 წლის განმავლობაში გამოქვეყნებული 150-ზე მეტი სტატიის განხილვის საფუძველზე კი ახალი კვლევა შემუშავდა. ამ უკანასკნელის თანახმად, სიცილი არის ინსტრუმენტი, რომელიც ბუნებამ გადარჩენისთვის მოგვცა.
კვლევა ძირითადად იუმორის თეორიის შესახებ მოიცავს ნაშრომებს, რომლებიც მნიშვნელოვან ინფორმაციას გვაწვდის სამ სფეროში: სიცილის ფიზიკური მახასიათებლები, სიცილთან დაკავშირებული ტვინის ცენტრები და სიცილის სარგებელი ჯანმრთელობისთვის. მათ საფუძველზე კი სიცილის პროცესი სამ ძირითად ეტაპამდე დაიყვანეს: დაბნეულობა, გადაწყვეტა და სრული გაწმენდის პოტენციური სიგნალი.
ეს აჩენს შესაძლებლობას, რომ სიცილი, სავარაუდოდ, ათწლეულების განმავლობაში ბუნებრივი გადარჩევით ჩამოგვიყალიბდა, რათა გადარჩენაში დაგვხმარებოდა. ამ მიდგომას თუ გავყვებით, გაცილებით მარტივად ავხსნით იმას, თუ რატომ გვიზიდავს ადამიანები, რომლებიც გვაცინებენ — გამოდის, „გადარჩენაში გვეხმარებიან“.
სიცილის ევოლუცია
ე. წ. შეუსაბამობის თეორია კარგად ხსნის იუმორისტულ სიცილს, მაგრამ ეს საკმარისი არ არის. ამ შემთხვევაში, სიცილი არ ასოცირდება გავრცელებულ განცდასთან, რომ რაღაცები უცვლელი ან შეუთავსებელია. საუბარია კონკრეტულ სიტუაციაში ყოფნაზე, რომელიც ძირს უთხრის ჩვენს მოლოდინს ნორმალურობის შესახებ.
მაგალითად, თუ ხედავთ ვეფხვს, რომელიც ქალაქის ქუჩებში დადის, ეს შეიძლება სასაცილოდ მოგეჩვენოთ, მაგრამ არა კომიკურად, არამედ შემზარავად. მაგრამ თუ ვეფხვი ბურთივით ტრიალებს, ის კომიკური ხდება. ანიმაციური გმირი ჰომერ სიმფსონი გვაცინებს, როცა ის სახლის სახურავიდან გადმოვარდება და ბურთივით გორავს, ან როცა ენას ისე ატრიალებს, თითქოს რეზინისაა.
ეს არის მაგალითები იმისა, თუ როგორ გარდაიქმნება ადამიანის გამოცდილება მსოფლიოს გადაჭარბებულ ანიმაციურ ვერსიად, სადაც ყველაფერი შეიძლება მოხდეს, განსაკუთრებით სასაცილო. უბრალოდ, იმისათვის, რომ გაგვეცინოს, მოვლენა უვნებლად უნდა აღიქმებოდეს — ანუ, ვიცინით, რადგან ვიცით, ვეფხვს ქუჩაში არავისთვის მიუყენებია ზიანი.
ამ გზით შეგვიძლია, სიცილი სამსაფეხურიან პროცესამდე დავიყვანოთ:
- მას სჭირდება სიტუაცია, რომელიც უცნაურად გამოიყურება და იწვევს შეუსაბამობის განცდას (დაბნეულობა ან პანიკა).
- შეუსაბამო სიტუაციით გამოწვეული შფოთვა ან სტრესი უნდა დამუშავდეს და დაიძლიოს (გადაწყვეტა).
- სიცილის ფაქტობრივი გათავისუფლება მოქმედებს, როგორც სრული მკაფიო სირენა, რათა გააფრთხილოს მნახველები, რომ ობიექტი უსაფრთხოდაა.
სიცილი შეიძლება იყოს სიგნალი, რომელსაც ადამიანები ათასწლეულების განმავლობაში იყენებდნენ, რათა სხვებისთვის ეჩვენებინათ, რომ ბრძოლა ან გაქცევა არ არის საჭირო და აღქმული საფრთხე გაქრა. ამიტომაა, რომ სიცილი ხშირად გადამდებია: ის გვაკავშირებს, გვაიძულებს უფრო კომუნიკაბელურები გავხდეთ, მიანიშნებს შიშის ან შფოთვის დასასრულს. სიცილი სიცოცხლის დამადასტურებელია.
ჩვენ შეგვიძლია ეს პირდაპირ გადავთარგმნოთ 1936 წლის ფილმში „Modern Times“, სადაც ჩარლი ჩაპლინის კომიკური დრიფტერი აკვიატებულად ასწორებს ჭანჭიკებს ქარხანაში, როგორც რობოტი და არა ადამიანი. ეს გვაცინებს, რადგან ქვეცნობიერად გვინდა ვაჩვენოთ სხვებს, რომ რობოტად ქცეული ადამიანის შემაშფოთებელი სპექტაკლი მოგონილია. ის კაცია და არა მანქანა. შეშფოთების მიზეზი არ არსებობს.
როგორ შეიძლება იუმორი ორგანიზმისთვისაც ეფექტური იყოს?
სიცილი დიდ როლს თამაშობს ჩვენი სხეულის ფიზიოლოგიაში. ისევე, როგორც ტირილი, ღეჭვა, სუნთქვა ან სიარული,სიცილი არის რიტმული ქცევა, რომელიც ორგანიზმისთვის განთავისუფლების მექანიზმია.
ტვინის ცენტრები, რომლებიც სიცილს არეგულირებს, აკონტროლებს ემოციებს, შიშებსა და შფოთვას. სიცილი სიტუაციას სტრესისგან ათავისუფლებს და დაძაბულობას ხსნის, ასევე, სხეულს შვებით ავსებს. ამიტომაცაა, რომ იუმორს ხშირად მიმართავენ საავადმყოფოებში, რათა პაციენტებს გამოჯანმრთელებაში დაეხმაროს.
ამასთან, იუმორს შეუძლია, გააუმჯობესოს არტერიული წნევა და იმუნური დაცვა, ასევე, ადამიანს დაეხმაროს შფოთვისა და დეპრესიის დაძლევაში.
