ინტერნეტმა კულტურაზე წვდომის შესაძლებლობა ყველას მისცა — მილიარდობით ვებგვერდი ასახავს წარსულის ხელოვნებას, სურათებს, მუსიკას, ფილმებს, ტელევიზიასა და ნაწერებს. კონტენტის ამგვარი „აფეთქება“ კი კომპლექსურ კითხვებს ბადებს შემოქმედებითი ნაწარმოების მფლობელობისა და გამოყენების ექსკლუზიურობის შესახებ. ამიტომაცაა, რომ აშშ-ს უზენაესი სასამართლო ცდილობს, უფასო გამოყენების საზღვრები უკეთ დაადგინოს.
2022 წლის 12 ოქტომბერს, აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ ზეპირი არგუმენტები მოისმინა Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, Inc. v. Goldsmith-ის წინააღმდეგ. საქმე ეხება შემთხვევებს, როდესაც მხატვრებს ან მწერლებს შეუძლიათ სხვა ადამიანების ნამუშევრების ციტირება და კომენტარის გაკეთება. თუ ყოველდღიურ მეტყველებაში ციტატა ჩვეულებრივ ეხება მხოლოდ ტექსტს, მაშინ იურიდიული თვალსაზრისით, ციტატას ექვემდებარება ფერწერა, ფოტო და არქიტექტურული ფორმებიც.
1984 წელს უორჰოლმა პრინცის პორტრეტის 16 ვარიაცია შექმნა ლინ გოლდსმიტის მიერ გადაღებულ ფოტოზე დაყრდნობით. 400 დოლარის საფასურად, გოლდსმიტმა ნება დართო უორჰოლს, ფოტო ესკიზის ან ნახატის შესაქმნელად გამოეყენებინა. ამასთან, ლიცენზია არ მოიცავდა ფოტოს ზუსტ ასლად გამოყენებას. აქედან გამომდინარე, პირველ მოსმენაზე მოსამართლემ დაასკვნა, რომ უორჰოლმა ფოტოგრაფის საავტორო უფლებები დაარღვია…
თუმცა უორჰოლის ფონდი ამტკიცებს, რომ სამართლიანი გამოყენება შეიძლება მოხდეს სხვადასხვა გარემოებაში, ფილმებში კორპორატიული ლოგოების ჩვენებით დაწყებული, მუსიკალურ ვიდეოებში ქუჩის ხელოვნების ასახვითა და გაზეთებში ფოტოების უნებართვო გამოყენებით დამთავრებული. ამ არგუმენტმა უზენაესი სასამართლოს წევრების მხარდაჭერა დაიმსახურა და ბევრმა მათგანმა ისიც აღნიშნა, რომ არტისტებს უნდა შეეძლოთ, არსებულ სურათებსა და სიტყვებს „ახალი შუქი მოჰფინონ“.
შესაბამისად, სასამართლოს პირველი შესწორება უზრუნველყოფს სიტყვის თავისუფლებას და სამართლიანი გამოყენების პრივილეგიას, რომელიც ამცირებს საავტორო უფლებების კანონის გავლენას მხატვრებსა და მწერლებზე გარკვეული რაოდენობის კოპირების დაშვებით. ამასთან, გოლდსმიტის საქმეში სასამართლოს სთხოვენ გამოასწორონ ვარაუდი, რომ სხვისი საავტორო უფლებებით დაცული ნამუშევრებიდან რაიმე ღირებულების მიღება დარღვევაა.
აქ ისიც არის გასათვალისწინებელი, რომ ინტელექტუალური საკუთრება აყალიბებს საერთაშორისო ეკონომიკას. აშშ-ის ბაზარი მნიშვნელოვნად მოქმედებს მთელი მსოფლიოს ხელოვანებზე. შესაბამისად, სასამართლოს გადაწყვეტილებას დიდი გავლენა ექნება ჟურნალისტებზე, პოლიტიკოსებზე, მუსიკოსებზე, ფოტოგრაფებსა და ზოგადად ნებისმიერ ხელოვანზე.
სამართლიანი გამოყენების ტექნიკური მომავალი
ციფრულ სამყაროში საავტორო უფლებების დაცვა მრავალ ფორმას იღებს.
თითის ანაბეჭდისა და ფაილების ფილტრაციის ალგორითმების შემუშავება ნიშნავს, რომ ონლაინ შემქმნელები ხშირად აწყდებიან საფრთხეების დაუნდობელ ტალღას, როდესაც სხვა ავტორების ნამუშევრების ციტირებას ცდილობენ. ისინი საავტორო უფლებების დარღვევის გაფრთხილების საფრთხის წინაშე იმყოფებიან, რამაც შეიძლება ანგარიშების დაბლოკვაც კი გამოიწვიოს. ხოლო YouTube-ზე არხის დემონეტიზაცია შემოსავლის ამ წყაროს გაუქმებას მოიცავს.
სასამართლომ ასევე გამოიტანა ორმაგი სამართლიანი გამოყენების გადაწყვეტილება თითქმის სამი ათეული წლის წინანდელ საქმეზე — საუბარია 2 Live Crew-ის სიმღერაზე, “Pretty Woman”, რომელმაც როი ორბისონის სიმღერა „გააყალბა“. როგორც აღმოჩნდა, პაროდიები და საავტორო უფლებებით დაცულ ნამუშევრებზე მძაფრი თავდასხმები შეიძლება სამართლიანი იყოს. თუმცა ბევრი იურისტი ერთ აზრზე თანხმდება: კერძოდ, კეთილსინდისიერ მომხმარებლებს მოეთხოვებოდათ მკვეთრად განსხვავდებოდნენ ორიგინალური ნაწარმოებისაგან თავიანთი „მნიშვნელობითა თუ გზავნილით“.
სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილება 2023 წლის მაისში ან ივნისშია მოსალოდნელი.
