დღეს წარმოუდგენელი იქნებოდა დიდი სამხედრო ოპერაციის ჩატარება სატვირთო მანქანების, ჯავშანტექნიკის, ტანკებისა და სხვა მანქანების გამოყენების გარეშე. მათი უნარი, დაეხმარონ ჯარების მოძრაობას, მოერიონ რთულ რელიეფებს და ატარონ ტონა მარაგი, ფასდაუდებელს ხდის მათ ნებისმიერი არმიისთვის, მაგრამ ეს სასიცოცხლო მნიშვნელობის მანქანები მხოლოდ გასული 100 წლის განმავლობაში გამოიყენეს ომის დროს. მე-20 საუკუნის დასაწყისამდე ჯარისკაცებისა და სამხედრო იარაღის გადაადგილების ძირითადი გზა იყო რკინიგზა. სარკინიგზო ხაზები იმდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ პირველ მსოფლიო ომამდე, წლების განმავლობაში, ბევრმა ერმა დაგეგმა თავდაცვითი და შეტევითი სტრატეგიები მატარებლის მარშრუტების გარშემო, სადაც სადგურები გამოიყენებოდა მთავარ საოპერაციო ცენტრებად. საკვების, მარაგისა და არტილერიის გადასატანად ერთადერთი გზა იყო ცხენებზე შებმული ვაგონი და ხშირ შემთხვევაში ჯარისკაცები მაქსიმალურად მგზავრობდნენ ფეხით, რათა მოეხსნათ ტვირთი ცხოველებზე.
ჯავშანმანქანა იყო პირველი ინოვაცია სამხედრო მანქანებში. პირველი ჯავშანტექნიკა შეიქმნა 1899 წელს, თუმცა ეს მხოლოდ პროტოტიპი იყო. I მსოფლიო ომის დაწყებამდე, წლების განმავლობაში ბევრმა ერმა ჩაატარა ექსპერიმენტები ჯავშანტექნიკის გამოყენებით, იტალიელებმა პირველებმა გამოიყენეს ის საბრძოლო სიტუაციებში იტალო-თურქეთის ომის დროს.
პირველი ქვეყანა, რომელმაც სრულად ისარგებლა მოტორიანი მანქანებით სამხედრო მიზნებისთვის, იყო დიდი ბრიტანეთი. როდესაც ბრიტანეთი 1914 წელს შეუერთდა პირველ მსოფლიო ომს, მას ჰყავდა 300-ზე მეტი ავტობუსი და 1000 სატვირთო მანქანა, რომლებიც გამოთხოვილი იქნა მშვიდობიანი მოსახლეობისგან. მანქანების უმეტესობა ადგილობრივად იყო წარმოებული, მაგრამ დიდი ნაწილი შეერთებული შტატებიდან ჩამოიყვანეს. ეს ადრეული სამხედრო მანქანები არაადეკვატური იყო ფრონტის ხაზზე ჯარების მხარდასაჭერად, საჭირო საკვებისა და მარაგისთვის, ხოლო მათი მყარი რეზინის საბურავები მიდრეკილი იყო ტალახში ჩაჭედვისკენ, რადგან იმ დროს ქალაქებს გარეთ გზები ჯერ კიდევ ძირითადად მოუსფალტებელი იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ეს მანქანები ნელა მოძრაობდნენ ტალახიან ლანდშაფტში, მათ ბევრი უპირატესობა ჰქონდათ ტრანსპორტირების ტრადიციულ ფორმებთან შედარებით, ყველაზე მნიშვნელოვანი ის არის, რომ მათ არ სჭირდებოდათ ტონა საკვები და წყალი, რომელიც აუცილებელია ცხოველების შენარჩუნებისთვის.
გარდატეხა
მიუხედავად იმისა, რომ პირველმა მსოფლიო ომმა აჩვენა, თუ რისი გაკეთება შეეძლოთ მანქანებს ომის დროს, მხოლოდ მეორე მსოფლიო ომამდე გახდა აშკარა მათი ნამდვილი ღირებულება. პირველ და მეორე მსოფლიო ომებს შორის წლების განმავლობაში, ტექნოლოგიების მიღწევებმა და დაგებული გზების გავრცელებამ მანქანების გამოყენებით ბევრად უფრო შესაძლებელი გახადა ჯარისკაცებისა და საქონლის ტრანსპორტირება.
მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისში, ბრიტანეთი კიდევ ერთხელ შეუერთდა კონფლიქტს, რომელშიც ის ეყრდნობოდა მანქანებს, როგორც ძირითად საშუალებას ფრონტის ხაზზე მომარაგებისა და ჯარების გადასაზიდად. მეორე მსოფლიო ომში ბრიტანელების მიერ გამოყენებულ მოტორიზებულ მანქანებს შორის იყო Guy Armored Car, რომელიც ძირითადად გამოიყენებოდა წინა დაზვერვისთვის და შეეძლო მიახლოებით 350 კილომეტრი მანძილის დაფარვა. ამის საპირისპიროდ, გერმანია ჯერ კიდევ ეყრდნობოდა დამკვიდრებულ რკინიგზას და ცხენებით გაყვანილ ვაგონებს ჯარების გადაადგილებისა და მხარდაჭერისთვის. ჯარის დაახლოებით ოთხი მეხუთედი ეყრდნობოდა ცხენებსა და ვაგონებს მძიმე არტილერიისა და აღჭურვილობის გადასატანად.
ბრიტანეთის მსგავსად, შეერთებულმა შტატებმაც გააცნობიერა მანქანების გამოყენების მნიშვნელობა ჯარების გადაადგილების გასაადვილებლად. ჯიპის შექმნამ განაპირობა ის, რომ გქონოდა მანქანა, რომელიც ეფექტური იქნებოდა ყველა რელიეფზე. ეს მანქანა ფიგურირებდა ომის ყველა ეპიზოდში, იყო უკიდურესად საიმედო ყველა რელიეფზე და საშუალებას აძლევდა მოკავშირეებს, დაეფარათ სხვაგვარად გაუვალი სახმელეთო გზები. როდესაც ჯიპები არასაკმარისი იყო, მოკავშირეებმა მიმართეს დიდ სატვირთო მანქანებს, როგორიცაა GMC 6×6, რომელსაც შეეძლო ათობით კაცის და ტონა მარაგის ტრანსპორტირება.
ტანკები
ჯიპები, სატვირთო მანქანები და ჯავშანმანქანები არ იყო ერთადერთი ადრეული სამხედრო საავტომობილო ინოვაციები. პირველი მსოფლიო ომის დროს ბრიტანეთმა და საფრანგეთმა დამოუკიდებლად შეიმუშავეს ტანკები როგორც დასავლეთ ფრონტზე თხრილებიდან და ჩიხიდან გასვლის საშუალება.
პირველად ტანკი გამოყენებულ იქნა სომის ბრძოლაში 1916 წელს. ეს იყო ბრიტანული არმიის მარკ I ტანკი, რომელმაც ინსტრუმენტული როლი შეასრულა გერმანიის ფრონტის ხაზების გარღვევაში და პასუხისმგებელი იყო გერმანელების 9 კილომეტრზე მეტით უკან დახევაში. ეს იმდენად ეფექტური იყო, რომ პირველ და მეორე მსოფლიო ომებს შორის ბევრმა ქვეყანამ დაიწყო საკუთარი ტანკების აწყობა და მათი გამოყენება მცირე კონფლიქტებში. ამ მანქანებს ჰქონდათ ჯავშანტექნიკის ფართო სპექტრი. მსუბუქ, უფრო მანევრირებად ტანკებს ხშირად იყენებდნენ სკაუტური მანქანების სახით, ხოლო მძიმე ტანკებს იყენებდნენ მტრის ხაზების გასასვლელად და მათი პოზიციების დასაბომბად.
ბრიტანეთის ერთ-ერთი გამორჩეული მოდელი იყო Mark IX, მძიმედ დაჯავშნილი მანქანა, რომელიც შეიქმნა ადრეული ტანკების მიხედვით. მას შეეძლო 30-მდე ჯარისკაცის გადაყვანა, რაც მათ საშუალებას აძლევდა, გვერდი აევლოთ ავტომატური პოზიციებისთვის სროლის გარეშე.
Gun Carrier Mark I – ამ მოდელის შექმნაშიც ბრიტანეთია მოწინავე პოზიციებზე. ის 1917 წელს გამოუშვეს და მისი დახმარებით საარტილერიო ტრაქტორების საჭიროებაც მოიხსნა. ამ მანქანაზე შესაძლებელი გახდა იარაღის ტრანსპორტზე დამონტაჟება. მას მეორენაირად თვითმავალ იარაღსაც უწოდებდნენ.
თავის მხრივ, იმავე დროს მუშაობდა აშშ-იც. 1917 წელს მან გადაწყვიტა, რომ სჭირდებოდა სატანკო საზოგადოებაში გაწევრიანება და M1917-ის მშენებლობა შეუკვეთა. რა თქმა უნდა, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა დიდ იდეას სამხედრო სფეროში, ამასაც დრო დასჭირდა. იმდენი, რომ გამოტოვა პირველი მსოფლიო ომი. საზღვაო ქვეითებმა M1917 წაიყვანეს ჩინეთში 1927 წელს, შემდეგ დაბრუნდნენ აშშ-ში და აღარ გამოიყენეს.
Ford 3-Ton იყო პირველი მსუბუქი ტანკი, რომელიც შექმნილია შეერთებული შტატების მიერ. ის პატარა იყო, ერთი იარაღი ჰქონდა, მასში ორი კაცი ეტევა და მაქსიმალური სიჩქარით მოძრაობდა 12კმ/სთ სიჩქარით. იგი აეწყო ორი Model-T ძრავისგან, ორივეს აკონტროლებდა მძღოლი, რომელიც წინ იჯდა. Ford-თან დაკავშირებით გეტყვით ერთ საინტერესო ფაქტსაც, რომ სანამ ამ მოდელს ააგებდა, საშინლად ეწინააღმდეგებოდა ომით ფულის გამომუშავებას და ამის ბიზნესად ქცევას.
უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ მე-2 მსოფლიო ომის დროს ბევრი ცნობილი მანქანის ბრენდი გადაკეთდა სამხედრო მანქანებისა და ნაწილების მწარმოებელ ქარხანად. მათ შორის იყვნენ: Buick, Volkswagen და სხვები.
ავტორი: მარიამ გოჩიაშვილი
