ალბათ ყველას გვიფიქრია – რატომ არ გვახსოვს საკუთარი ცხოვრების პირველი წლები? მიუხედავად იმისა, რომ ჩვილობის პერიოდში უზარმაზარი რაოდენობის ინფორმაციას ვითვისებთ, ზრდასრულები ვერ ვიხსენებთ კონკრეტულ მოვლენებს ამ კრიტიკული განვითარების ეტაპიდან. ვნახოთ, რას გვამცნობს იელის უნივერსიტეტის ახალი კვლევა ამ საკითხზე.
დიდი ხნის განმავლობაში, მეცნიერები მიიჩნევდნენ, რომ ჩვილობის პერიოდის მოგონებებს ვერ ვინარჩუნებთ, რადგან ჰიპოკამპუსი – ტვინის უბანი, რომელიც პასუხისმგებელია მოგონებების შენახვაზე – ჯერ სრულად განვითარებული არ არის. თეორიის მიხედვით, ეს სტრუქტურა მოზარდობამდე ვითარდება და ვერ ახერხებს მეხსიერების ეფექტურ კოდირებას ადრეულ წლებში.
თუმცა, იელის უნივერსიტეტის კვლევამ ეს წარმოდგენა შეცვალა. მკვლევრებმა აღმოაჩინეს, რომ ჩვილებს შეუძლიათ მოგონებების ფორმირება გაცილებით ადრე, ვიდრე აქამდე ითვლებოდა.
კვლევის ფარგლებში, მეცნიერებმა 4 თვიდან 2 წლამდე ასაკის ჩვილებს ახალი გამოსახულებები აჩვენეს და შემდეგ შეამოწმეს, ახსოვდათ თუ არა ისინი. შედეგებმა აჩვენა, რომ როდესაც ჩვილის ჰიპოკამპუსი უფრო აქტიური იყო გამოსახულების პირველად ნახვისას, მათ უკეთესად ამოიცნეს ეს გამოსახულება მოგვიანებით.
იელის ხელოვნებისა და მეცნიერების ფაკულტეტის ფსიქოლოგიის პროფესორი ნიკ თურქ-ბრაუნი განმარტავს, რომ ჩვილობის ამნეზიის (ადრეული ბავშვობის მოგონებების დავიწყების) კვლევა განსაკუთრებით რთულია, რადგან ეპიზოდური მოგონებების მთავარი მახასიათებელი – მათი სიტყვიერად აღწერის შესაძლებლობა – შეუძლებელია ჩვილებთან.
როგორ შეისწავლეს ჩვილების მეხსიერება
კვლევითმა გუნდმა, რომელსაც ტრისტან იეიტსი ხელმძღვანელობდა, ინოვაციური მეთოდი გამოიყენა. ჩვილებს აჩვენეს ახალი სახის, ობიექტის ან სცენის გამოსახულება, ხოლო მოგვიანებით – ადრე ნანახი გამოსახულება ახალ გამოსახულებასთან ერთად.
მკვლევრების განმარტებით, ბავშვები ადრე ნანახ გამოსახულებას უფრო ხანგრძლივად უყურებენ, როდესაც ხელახლა ხედავენ. ეს ქცევა მიუთითებს, რომ ჩვილს ახსოვს ეს გამოსახულება. გუნდმა ბოლო ათწლეულის განმავლობაში დახვეწა ფუნქციური მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის (fMRI) ჩატარების მეთოდები ფხიზელ ჩვილებთან – რაც აქამდე რთული იყო ჩვილების მოკლე ყურადღების შუალედებისა და უძრაობის უუნარობის გამო.
კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ რაც უფრო აქტიური იყო ჰიპოკამპუსი ახალი გამოსახულების პირველი ნახვისას, მით უფრო დიდხანს აკვირდებოდა ჩვილი მას ხელახლა ჩვენებისას. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ჰიპოკამპუსის უკანა ნაწილი, სადაც კოდირების აქტივობა ყველაზე ძლიერი იყო, იგივე უბანია, რომელიც ზრდასრულების ეპიზოდურ მეხსიერებასთანაა დაკავშირებული.
რა ხდება ბავშვის მეხსიერების განვითარებისას?
შედეგები 26 ჩვილის მთელ ჯგუფზე ვრცელდებოდა, თუმცა ყველაზე მკაფიოდ 12 თვეზე უფროსი ასაკის ბავშვებში გამოვლინდა. ეს ასაკობრივი ეფექტი ქმნის უფრო სრულყოფილ თეორიას იმის შესახებ, თუ როგორ ვითარდება ჰიპოკამპუსი სწავლისა და მეხსიერების მხარდასაჭერად.
ადრეულ კვლევებში თურქ-ბრაუნის გუნდმა აღმოაჩინა, რომ 3 თვის ასაკის ჩვილების ჰიპოკამპუსი უკვე ავლენს „სტატისტიკური სწავლების“ უნარს. ეს არის მეხსიერების ტიპი, რომელიც ეხება მოვლენებს შორის ნიმუშების ამოცნობას – მაგალითად, როგორ გამოიყურება რესტორნები, რომელ უბნებში არის კონკრეტული სამზარეულო, ან როგორია მომსახურების ტიპიური პროცესი.
ეპიზოდური მეხსიერება და სტატისტიკური სწავლება ჰიპოკამპუსის სხვადასხვა ნეირონულ გზებს იყენებს. ცხოველებზე ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ სტატისტიკური სწავლების გზა, რომელიც ჰიპოკამპუსის წინა ნაწილში მდებარეობს, უფრო ადრე ვითარდება, ვიდრე ეპიზოდური მეხსიერების გზა.
ეს განვითარების თანმიმდევრობა ლოგიკურია ბავშვის საჭიროებების გათვალისწინებით. როგორც თურქ-ბრაუნი განმარტავს, სტატისტიკური სწავლება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ენის, მხედველობის, კონცეფციების და სხვა უნარების განვითარებისთვის, ამიტომ ბუნებრივია, რომ ის უფრო ადრე ვითარდება, ვიდრე ეპიზოდური მეხსიერება.
რატომ გვავიწყდება ადრეული მოგონებები?
მიუხედავად იმისა, რომ ახალი კვლევა აჩვენებს ჩვილების უნარს შექმნან მოგონებები, კითხვა რჩება – რა ემართება ამ მოგონებებს? რატომ ვერ ვიხსენებთ მათ ზრდასრულ ასაკში?
არსებობს ორი ძირითადი თეორია. პირველის მიხედვით, ეს მოგონებები არ გარდაიქმნება გრძელვადიან მეხსიერებად და უბრალოდ იკარგება. მეორე თეორიის თანახმად, მოგონებები კვლავ არსებობს, მაგრამ ჩვენ ვეღარ ვწვდებით მათ.
თურქ-ბრაუნი ფიქრობს, რომ მეორე ვერსია უფრო ახლოსაა სიმართლესთან. მიმდინარე კვლევაში მისი გუნდი ამოწმებს, შეუძლიათ თუ არა ბავშვებს გაიხსენონ მათი პერსპექტივიდან გადაღებული ვიდეოები, როდესაც ისინი ჩვილები იყვნენ. წინასწარი შედეგები მიუთითებს, რომ ეს მოგონებები შეიძლება შენარჩუნდეს სკოლამდელ ასაკამდე, სანამ საბოლოოდ გაქრება.
განსაკუთრებით საინტერესოა, რომ იეიტსის კვლევა ეხმიანება ცხოველებზე ჩატარებული ექსპერიმენტების შედეგებს, რომლებიც მიუთითებს, რომ ჩვილობის ამნეზია არის მოგონებებზე წვდომის პრობლემა და არა მათი შექმნის ან შენახვის.
თურქ-ბრაუნის გუნდი განაგრძობს ჰიპოკამპუსის მოგონებების სიცოცხლისუნარიანობის კვლევას ბავშვობის პერიოდში და თითქმის სამეცნიერო ფანტასტიკის სფეროში შედის – განიხილავს შესაძლებლობას, რომ ეს მოგონებები შეიძლება რაღაც ფორმით შენარჩუნდეს ზრდასრულობაშიც, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ვეღარ ვწვდებით მათ.
ეს აღმოჩენა არა მხოლოდ ცვლის ჩვენს გაგებას ადრეული ბავშვობის შესახებ, არამედ გზას უხსნის ახალ კვლევებს მეხსიერების ჩამოყალიბებისა და შენახვის მექანიზმების შესახებ. შესაძლოა, ერთ დღეს მეცნიერებმა ისეთი მეთოდებიც კი შეიმუშაონ, რომლებიც დაკარგულად მიჩნეული ადრეული მოგონებების აღდგენის საშუალებას მოგვცემს.
წყარო: Sciencedaily
